عوامل مؤثر در صداسازی

· صوت

هر بانگ و آوازي كه به گوش برسد را صوت ميگويند.[1]

اهميت صوت

بايد توجه داشت كه در مراسم مذهبي همه اديان، آهنگ هست و حتي روايت است كه قرآن را با آهنگ بخوانيد. در كليساها آثار مذهبي را با صداي خوب ميخوانند. در معابد بودايي و در بتخانههاي هندي نيز زمزمههاي آهنگين رواج دارد. در اين موضوع رازي نهفته است كه نبايد از آن غافل شد.

سخن گفتن با آهنگ غير از سخن گفتن ساده و بدون آهنگ است. وقتي كه بخواهيم يك سخن معنوي در دل جاي بگيرد، تنها زبان رسا و بيان خوب كارساز نيست و نياز به چيز ديگري دارد كه آن موسيقي است. موسيقي كلمات و جملات در افاده مفهوم آن جملات مؤثرند.[2]

رواياتي وجود دارد كه بر اين موضوع كه قرآن بايد با آهنگ تلاوت شود، دلالت دارد و اين خود ميتواند دليلي بر اهميت صوت و لحن زيبا در تبليغ باشد.

صوت چگونه ايجاد ميشود؟

هواي بازدم انسان با تارهاي صوتي برخورد كرده و آن را مرتعش ميكند، صدايي كه از اين ارتعاش به گوش ميرسد را صوت ميگويند. تارهاي صوتي در حنجره قرار دارند و حنجره، حفرهاي است كه در عقب دهان و زير حلق قرار دارد.^[3]

· عوامل مؤثر بر صدا:

عوامل مختلفي در كيفيت صداي هر فرد مؤثر هستند كه عبارتند از:

1ـ ژنتيك:

يكي از عوامل مؤثر بر صدا ژنتيك است و برخي از افراد استعداد ارثي قابل توجهي در خوانندگي دارند، و به طور طبيعي صدايشان حد مطلوبي از قابليتهاي صدايي را داراست، مثل خاندان مؤذن زاده اردبيلي.

البته بايد توجه داشت كه استعداد ذاتي بتنهايي نمي تواند باعث توفيق در مداحي شود، بلكه تجربه ثابت كرده ؛ در وحله اول، عامل توفيق مداحان ، پشت كار و ثبات قدم آنها بوده است.

2ـ تنفس و آب هوا:

معمولا هوا در صدا تأثير ميگذارد، البته اين تأثير براي همه افراد يكسان نيست. در كل دود ، آلودگي و هواي سرد روي صدا اثر منفي ميگذارد كه بايد مخصوصا هنگام خواندن از آنها دوري جست.

راجع به كشيدن قليان معمولا سؤال مي شود كه ميزان ضرر آن چقدر است؟ در پاسخ به اين سؤال بايد گفت: قليان علاوه برآسيبهايي كه به ريه و قلب واردمي كند ـ واز نظر علمي مُتْقَن است ـ به مرورانعطاف وقابليتهاي تارهاي صوتي رانيز از بين مي برد.

هوای مرطوب بهتر از هوای خشک می باشد. هوای سرد تأثیر منفی بر صدا دارد. آلودگی هوا برای تارهای صوتی مضر است. دود دخانیات و حتی اسفند برای صدا مضر است.

3ـ گوارش:

مواد خوراكي معمولا در صدا تأثير ميگذارد. معمولا آشاميدنيهاي سرد ، داغ و خوردني هاي بسيار شور ، شيرين ، تند و ترش مخصوصاً سرخ كردنيها بر صدا اثر منفي ميگذارند.

به چند نكته توجه كنيد:

· چند ساعت قبل از خواندن و چند ساعت بعد از خواندن، از خوردنيهايي كه بر صدا تأثير منفي مي گذارند پرهيز كنيد.

· حساسيت گوارشي خود را بسنجيد و از خوراكي ها و آشاميدنيهايي كه بر صداي شما تأثير منفي مي گذارد پرهيز كنيد.

4ـ توانايي جسمي:

قدرت جسم معمولا بر قدرت صدا تأثير ميگذارد، لذا توصيه ميشود با ورزش مداوم توانايي جسمي خود را بالا ببريد كه به دنبال آن توانايي صداي شما هم بالا خواهد رفت.

5 ـ تمرين و ممارست:

شايد بتوان گفت كه تنها مسئلهاي كه بيشترين اثر را در صدا دارد، تمرين و ممارست است. قابل ذكر است تاكنون بيشتر افرادي كه به سمت مداحي اهل بيت(ع) دست پيدا كرده اند به واسطه تمرين مداوم و منظم بوده است.

· تنفس صحيح

در مداحي درست نفس كشيدن بسيار مهم است و اولين قدمي است كه بايد در طريق يادگيري مداحي برداريم و در حقيقت نفس پايه و اساس صداست.

سؤال: تنفس صحيح چيست؟ و چگونه ميتوان به آن دست يافت؟

تنفس صحيح عبارتست از تنفس از طريق حجاب حاجز يا پرده ديافراگم؛ نفس كشيدن توسط اين پرده يعني همان روشي كه در موقع خوابيدن نفس مي كشيم.

حجاب حاجز يا ديافراگم بدن را به دو قسمت مشخص تقسيم ميكند؛ در قسمت فوقاني، قلب و ريه است و در قسمت پايين، معده ، كبد و روده و ساير اعضاي حياتي است.

هنگامي كه نفس عميق مي كشيم ، ريه كه مانند اسفنج سوراخ سوراخ است، پر از هوا شده و منبسط مي شود در نتيجه براي اينكه هواي بيشتري در خود جاي دهد بايد بزرگتر شود و نياز به فضاي بيشتري دارد، در حالي كه قسمت فوقاني آن پوشيده شده است و در اطراف ، دندهها كمي به ريه اجازه ميدهند كه بزرگتر شود، اما آسان ترين راه براي ريه آن است كه به طرف پايين يعني به طرف حجاب حاجز يا ديافراگم توسعه يابد.

فرض كنيم شما يك ظرف يكبار مصرف را بر عكس نموده و بر پشت آن فشار ميآوريد، در اين صورت ظرف پهن ميشود و از هر طرف توسعه مييابد. براي حجاب حاجز نيز موقعي كه ريه پر از هوا ميشود يك چنين اتفاقي رخ ميدهد.

از اينجا به علت اين توصيه به مداحان پي مي بريم؛ كه چرا هنگام خواندن معده نبايد پر باشد. به اين دليل كه جا براي توسعه ريه به سمت حجاب حاجز و حركت ديافراگم به سمت معده وجود داشته باشد.

اكنون انگشتان خود را زير استخوان سينه(آبگاه) قرار دهيد و نفس عميقي بكشيد. آيا احساس نميكنيد كه حجاب حاجزيا ديافراگم شما در حال توسعه است؟

اين تمرين را هر شب براي مدت 5 دقيقه قبل از خوابيدن و صبح روز بعد هم براي مدت 5 دقيقه تكرارش كنيد تا به تنفس عميق و صحيح عادت كنيد. كسي كه تنفس عميق و صحيح برايش ملكه شده است هنگام خواندنِ قسمتهاي داراي كشش تحريري ، كشش ارتفاعي يا داراي حجم بالاي صدا ، نفس كم نمي آورد.

· كنترل نفس

اهميت كنترل نفس به حدي است كه : «محال است بتوانيم بدون كنترل نفس، هنرمندانه مداحي كنيم» تمايل طبيعي آن است كه نفس عميق شما ناگهان از ريه خارج شود زيرا در اين وضع منبسط است و ميخواهد منقبض گردد. در اين قسمت بايد حلق حكم نگهدارنده هوا در ريه را داشته باشد تا بتوانيد با اختيار و آرام آرام ، نفس حبس شده در ريه را استفاده نماييد. طبيعتا تمرين كنترل نفس بسيار لازم است و شما بايد ابتدا توان كنوني خود را در كنترل نفس مشخص كنيد كه چند ثانيه است ، سپس به مرور با تمرين مداوم بر اين توان بيفزاييد.

تمرین کنترل نفس: 1. تعیین مدت زمان نفس کنونی 2. تمرین و افزایش این مدت زمان

· به كارگيري نوك زبان در خواندن

بايد تمرين كنيد تا نوك زبان نيرومند و چابك شود و بيشتر كار در خواندن را نوك زبان انجام بدهد و قسمت عقب زبان در حال استراحت باشد و بي حركت بماند، زيرا قسمت عقب زبان به حنجره متصل است و استفاده از اين قسمت زبان موجب وارد شدن فشار زياد غير لازم برگلو ميشود.

گاهي هنگام خواندن پشت سر هم عبارات ادعيه ، يا خواندن سلسله وار و تند اشعار حماسي ، يا خواندن نوحه ها و سرودهايي كه ريتم تند دارند ، مخصوصا در شور كه سرعت ضرب تند مي شود ، زبان شما دچار لكنت مي شود و اصطلاحا گير مي كند؛ اين با تمرين در به كارگيري نوك زبان در خواندن حل خواهد شد.

تمرين:

اشعاري را كه حفظ هستيد ، با جوهره صدا ، تند تند بخوانيد و خود را وادار كنيد كه هر مصرع را بدون لكنت و توقف به پايان برسانيد و يا چند دانه حبوبات را زير زبانتان بگذاريد و سپس اشعاري را ، با جوهره صدا ، بخوانيد و در همان حالت سعي كنيد جملات را تمام و كمال بدون وقف و لكنت ادا كنيد.

· حالت لب

گاهي ذاكرين اهل بيت(ع) در مرحله تقليد با توجه به علاقه اي كه به الگوها دارند سعي مي كنند حالت دهان و لبشان نيز مثل مداح الگو باشد و فكر مي كنند بدين وسيله خواندنشان زيباتر مي شود در حاليكه بايد لب هنگام خواندن در حالت طبيعي و منعطف باشد .

نكته1: بعضي از ذاكرين حالت طبيعي لبشان طوري است كه وقتي ــِـ تلفظ مي كنند ــُـ شنيده و يا بعضي ديگر با توجه به حالت لبشان ــُـ تلفظ مي كنند ــِـ شنيده مي شود ؛ اين عزيزان بايد با تمرين در حالت لبشان هنگام خواندن تغيير ايجاد كنند.

نكته2: بعضي از ذاكرين لب و دهانشان هنگام خواندن به حالتي ناخوشايند است و براي مستمع جلب توجه منفي مي كند ولذا توصيه مي كنيم گاهي مقابل آيينه بخوانيد و حالت چهره و لب و دهانتان را هنگام خواندن بررسي كنيد كه اگر حالتي نامناسب دارد در اصلاح آن اقدام كنيد.

[1] فرهنگ عميد.

[2] بيانات مقام معظم رهبري در ديدار با مداحان 30/11/65.

[3] همان مأخذ.

موضوعات مرتبط: جزوات آموزشی ، عوامل مؤثر بر صداسازی ، ،

تاريخ : یک شنبه 9 تير 1392

| 1:50 | نویسنده : محب اهل بیت |